Skip to content

Wat is een conclaaf?

Een conclaaf is een geheime vergadering van kiesgerechtigde kardinalen in het Vaticaan om te komen tot de keuze van een nieuwe Paus. In de Rooms Katholieke Kerk is deze keuze voorbehouden aan de kardinalen. Zij kunnen in principe iedere mannelijk katholiek kiezen, die zij geschikt achten. Feitelijk is de laatste eeuwen echter altijd een lid van het Kardinalencollege tot Paus gekozen.

Paus Johannes Paulus II heeft een Apostolische Constitutie geschreven, Universis Dominici Gregis, waarin al datgene geregeld is aangaande de keuze van een nieuwe Paus. Paus Benedictus XVI heeft in 2007 daar nog nadere aanpassingen aan gedaan wat betreft de nummers 72-75 uit die Constitutie.

De Nationale Raad voor de Liturgie heeft voor Nederland suggesties gegeven om bij vieringen voorafgaand en tijdens de periode van een Conclaaf te gebruiken.

Kiezen van een Paus

Pausen worden gekozen door het College van Kardinalen in een conclaaf wanneer de Apostolische Stoel vacant komt door het sterven van de Paus.

Paus Paulus VI wijzigde de regels voor een Conclaaf al op belangrijke plekken met de Apostolische Constitutie Romano Pontifico EligendoEerder al had hij de Kardinalen, die ouder zijn dan 80 jaar op de dag voorafgaand aan de dag dat het Conclaaf begint, uitgesloten van deelname aan het Conclaaf. Klik hier voor een overzicht van de Kardinalen die aan het komende Conclaaf volgens deze regel wel zullen deelnemen. En klik hier voor een overzicht van de Kardinalen die NIET aan het Conclaaf mogen deelnemen. De uitgesloten Kardinalen nemen wel zoveel mogelijk deel aan de voorbereidende vergaderingen, die gehouden worden direct nà het overlijden van een Paus en vóórdat het Conclaaf feitelijk begint.

In dezelfde Constitutie maakte hij ook regels om te voorkomen dat er op enigerlei wijze inbreuk wordt gemaakt op de vergaderingen in de Sixtijnse Kapel.

Volgens deze regels werden Albino Luciano, Patriarch van Venetië tot Paus Johannes Paulus I gekozen en iets meer dan een maand later Karol Wojtyla, Kardinaal Aartsbisschop van Krakau tot Paus Johannes Paulus II.

Paus Johannes Paulus II heeft zelf nieuwe regels gesteld aan de periode na het vacant worden van de apostolische Stoel (na het sterven van een Paus of nadat de Paus teruggetreden is) en aan een Conclaaf in zijn Apostolische Constitutie Universi Dominici Gregis.

Daarbij week hij niet af van de traditionele structuren. Maar hij maakte ook enkele opvallende wijzigingen:

  • STEMMEN
    Er is een meerderheid van tweederde van de stemmen nodig voor de geldige verkiezing van een paus. Na drie stemdagen zonder feitelijke verkiezing, wordt er maximaal een dag uitgetrokken voor reflectie en gebed, zonder stemrondes. Vervolgens gaat het stemmen weer zeven rondes door, daarna weer een pauze, weer zeven stemrondes, nog een pauze en tot slot nog zeven stemrondes. Als het zover komt moeten de kardinalen met een absolute meerderheid de manier kiezen waarop dan verder zal worden gegaan. Er zijn twee mogelijkheden: stemrondes waarbij een absolute meerderheid – dus 58 stemmen – al voldoende is òf stemmen op slechts twee kandidaten. Deze gang van zaken zal zich alleen voordoen wanneer de kardinalen bij de 33e of 34e stemronde nog altijd geen positief resultaat hebben behaald.
  • WITTE ROOK
    Na afloop van de tweede stemronde in de ochtend en van die in de namiddag, zullen de stembriefjes en eventuele aantekeningen worden verbrand in een kachel in de Sixtijnse Kapel. Vroeger werd het zwart kleuren van de rook bereikt door nat stro aan de papieren toe te voegen, tegenwoordig gebruikt men hiervoor een aparte chemische substantie. Als grove richtlijn voor de tijdstippen waarop de rook kan worden verwacht is 12.00 uur en 19.00 uur aangegeven. Wanneer de nieuwe paus echter naar voren komt uit de eerste stemronde van een dagdeel, dan kan de rook al ruim vóór deze tijdstippen verwacht worden. Een succesvolle verkiezing zal behalve door witte rook ook bekend gemaakt worden door het luiden van klokken van de Sint-Pieter.
  • DAGINDELING
    Om 7.30 uur zal steeds een mis plaatsvinden in het Domus Sanctae Marthae. Rond 9.00 uur verzamelen de kardinalen zich dan in de Sixtijnse kapel. Daar zullen zij de lauden van het officie bidden, waarna direct met stemmen zal worden begonnen volgens het voorgeschreven ritueel: twee aaneengesloten stemrondes in de ochtend en twee aaneengesloten stemrondes in de namiddag. ’s Middags begint het stemmen om 16.00 uur. Na afloop van de tweede stemronde bidden de kardinalen dan de vespers.
  • HUISVESTING
    In plaats van in de ouderwetse ruimten van het Pauselijk Paleis te worden gehuisvesd zullen de Kardinalen nu logeren in Domus Sanctae Marthae, een klooster-hotel direct achter de grote audiëntiehal “Paulus VI”.
  • STEMBRIEFJES
    De enige vorm van keuze is de geheime stemronden onder gebruikmaking van stembriefjes. Keuze bij acclamatie of door een commissie is niet meer geldig.
  • De uitgesloten Kardinalen nemen wel zoveel mogelijk deel aan de voorbereidende vergaderingen, die gehouden worden direct nà het overlijden van een Paus en vóórdat het Conclaaf feitelijk begint.
  • GEHEIMHOUDING
    Er zijn nog strakkere regels over de geheimhouding van alles wat tijdens het Conclaaf zich heeft afgespeeld.

Het maximum aantal Kardinalen die stemgerechtigd zijn is gesteld op 120.

Wat gebeurd er bij een overlijden van de paus?

Het Vaticaan heeft een duidelijk omschreven procedure om de dood van de paus vast te stellen. Bij een eventueel overlijden wordt de dood officieel vastgesteld door de camerlengo, momenteel kardinaal Eduardo Martinez Somalo. Dat gebeurt in aanwezigheid van aartsbisschop Piero Marini die hoofd is van de Pontificale Liturgische Vieringen, prelaten, secretaris en kanselier van de Apostolische Kamer. Deze laatste stelt ook de overlijdensakte op; de camerlengo verzegelt het kantoor en de kamer van de paus. Hij brengt tevens kardinaal vicaris Camillo Ruini van Rome op de hoogte van het overlijden, die op zijn beurt de bevolking van Rome het nieuws meldt. Tegelijkertijd brengt kardinaal Joseph Ratzinger, de deken van het college van kardinalen, de andere kardinalen op de hoogte en roept hen op voor de congregaties van het college. Hij verwittigt ook het diplomatieke corps. De substituut van de Staatssecretaris, de Secretaris voor de Relaties met de Staten en de secretarissen van de dicasteries blijven op hun post.

Vanaf het ogenblik dat de paus sterft leggen àlle verantwoordelijken van alle dicasteries van de Curie meteen hun functie neer. De enige uitzondering zijn de camerlengo (die ook officieel het overlijden van de paus heeft vastgesteld) en de Groot-Penitentiaris, die zich met de lopende zaken bezighouden. Ook de kardinaal vicaris-generaal voor het bisdom Rome verlaat zijn post niet tijdens de vacature; hetzelfde geldt voor de kardinaal-aartspriester van de basiliek en de vicaris-generaal voor Vaticaanstad. Zo lang de H.Stoel vacant blijft wordt het bestuur van de Kerk toevertrouwd aan het college van kardinalen maar uitsluitend en alleen om de lopende zaken en wat echt niet kan worden uitgesteld af te handelen. De kardinalen mogen zeker geen maatregelen nemen die rechtsreeks of zelfs onrechtstreeks te maken hebben met de rechten van de H. Stoel en de Roomse Kerk.

Liturgische Teksten

Verschillende gebeden voor de keuze van een paus

(Altaarmissaal, misformulieren en gebeden voor verschillende noden, blz. 1195-1196)

Openingstekst
Ik zal een priester voor mijn dienst aanstellen
die trouw zal zijn:
een man naar mijn hart, die zal doen wat ik verlang.
Ik zal een bestendig huis voor hem bouwen
en altijd zal hij vertoeven voor mijn aanschijn.

Gebed
God, die als eeuwige herder
uw kudde zonder ophouden beschermt en leidt,
schenk in uw overgrote liefde aan de kerk een herder
die u om zijn heiligheid welgevallig is
en voor ons een zegen zal zijn
Door zijn nooit aflatende zorg.
Door onze Heer Jezus Christus, uw Zoon,
die met U leeft en heerst
in de eenheid van de Heilige Geest,
God, door de eeuwen der eeuwen.

Gebed over de gaven
Heer, wees ons in uw grote goedheid genadig
en schenk ons door deze heilige gaven,
die wij u vol eerbied aanbieden,
de vreugde
als het hoofd van uw kerk een herder te bezitten
die u welgevallig is.
Door Christus onze Heer.

Communie-tekst
Dit zegt de Heer:
Ik heb u uitgekozen en u de taak gegeven
om vruchten voort te brengen, die blijvend mogen zijn.

Gebed na de communie
Heer, gij hebt ons gesterkt met het heilzaam sacrament
van het lichaam en bloed van uw eniggeboren Zoon.
Schenk ons de grote genade en vreugde
een herder te hebben die uw volk onderricht in de deugd
en de harten van de gelovigen vervult
met de waarheid van het evangelie.

Lezingendienst

(Lectionarium voor de weekdagen, deel IV, 2. Bijzondere omstandigheden blz. 610-612)

Eerste lezing

De Heer heeft mij gezalfd om aan de armen de blijde boodschap te brengen

Uit de Profeet Jesaja 61,1-3a

De geest van de Heer God rust op mij;
Hij heeft mij gezalfd
om aan armen de blijde boodschap te brengen.
Hij heeft mij gezonden
om te genezen wier hart gebroken is,
om gevangenen hun vrijlating te melden,
aan wie opgesloten zijn hun vrijheid;
om aan te kondigen het genadejaar van de Heer,
en de dag der vergelding van onze God;
om alle bedroefden op te beuren,
om aan Sions treurenden in plaats van rouw
een diadeem te geven en op te zetten.

Tussenzang Ps. 89 (88),4-5,21-22,25 en 27

Refr. Uw gunsten, Heer, wil ik altijd bezingen.

Ik heb met David een verbond gesloten,
en mijn uitverkoren dienaar met een eed beloofd:
Ik zal uw nageslacht in stand houden voor eeuwig,
in alle tijden blijft uw troon bestaan.

Mijn dienaar David heb ik opgezocht
en hem gezalfd met mijn gewijde olie;
als teken dat mijn hand hem steeds zal steunen
en dat mijn arm hem kracht verlenen zal.

Mijn trouw en mijn genade leiden hem,
mijn Naam zal hem de zege schenken.
Hij zal mij aanroepen: Gij zijt mijn Vader,
mijn God, de steenrots van mijn heil.

Tweede lezing

Het hele leven bereikt zijn volle wasdom en bouwt zichzelf op in liefde.

Uit de brief van de heilige apostel Paulus
aan de christenen van Efeze Ef. 4,11-16

Hij heeft ook gaven gegeven:
sommigen maakte Hij apostelen, anderen profeten,
anderen evangelisten, weer anderen herders en leraars.
Zo heeft hij de heiligen toegerust voor het werk der bediening,
tot opbouw van het lichaam van Christus,
totdat wij allen te zamen komen
tot de eenheid in het geloof en de kennis van Gods Zoon,
tot de volmaakte Man,
tot de gehele omvang van de volheid van de Christus.
Dan zullen wij niet langer onmondig zijn,
heen en weer geslingerd en meegesleurd door elke windvlaag,
ik bedoel:
elke leer die door het valse spel van sluwe mensen
wordt uitgedacht om tot dwaling te verleiden.
Neen, laten wij de waarheid spreken in liefde
en zo geheel naar Christus toegroeien.
Hij is het hoofd
waaruit het hele lichaam kracht put.
Als een welsluitend geheel,
bijeengehouden door de steun van al zijn gewrichten
bereikt het zijn volle wasdom
door de werkzaamheid die ieder deel is toegemeten,
en bouwt het zichzelf op in liefde.

(Zie weekdagenlectionarium III, nr. 347, blz. 592 (vanaf vers 11))

of

Tweede lezing

Christus werd door God geroepen tot priester op de wijze van Melchisédek.

Uit de brief aan de Hebreeën Hebr. 5,1-10

Broeders en zusters,

Elke hogepriester wordt genomen uit de mensen
en aangesteld voor de mensen
om hen te vertegenwoordigen bij God
en om gaven en offers op te dragen voor de zonden.
Hij is in staat onwetenden en dwalenden geduldig te verdragen
daar hij ook zelf aan zwakheid onderhevig is;
daarom moet hij als hij offers voor de zonden opdraagt,
even goed aan zijn eigen zonden denken
als aan die van het volk.
En niemand kan zich die waardigheid aanmatigen:
men moet evenals Aäron door God geroepen worden.
Ook Christus
heeft zichzelf niet de eer van het hogepriesterschap toegekend;
dat heeft God gedaan die Hem zei:
“Gij zijt mijn Zoon,
Ik heb u heden verwekt.”
En elders zegt Hij:
“Gij zijt priester voor eeuwig, op de wijze van Melchisédek.”
In de dagen van zijn sterfelijk leven
heeft Hij onder luid geroep en geween
gebeden en smekingen opgedragen aan God
die Hem uit de dood kon redden.
Om zijn vroomheid is Hij verhoord:
hoewel Hij Gods Zoon was
heeft Hij in de school van het lijden gehoorzaamheid geleerd;
en toen Hij het einde had bereikt
is Hij voor allen die Hem gehoorzamen
oorzaak geworden van eeuwig heil,
door God uitgeroepen tot hogepriester
op de wijze van Melchisédek.

(Zie weekdagenlectionarium II, nr. 13, blz. 27)

Alleluia en Vers voor het evangelie Joh. 15,9

Alleluia. Zoals de Vader Mij heeft liefgehad,
zo heb heb ook ik u liefgehad.
Blijf in mijn liefde. Alleluia.

Evangelie
Ik heb u uitgekozen en u de taak gegeven op tocht te gaan en vruchten voort te brengen.

Uit het heilig evangelie van onze Heer Jezus Christus
volgens Johannes Joh. 15,9-17

In die tijd zei Jezus tot zijn leerlingen:
“Zoals de Vader Mij heeft liefgehad,
zo heb ook Ik u liefgehad.
“Blijft in mijn liefde.
“Als gij mijn geboden onderhoudt,
zult gij in mijn liefde blijven,
gelijk Ik, die de geboden van mijn Vader heb onderhouden,
in zijn liefde blijf.
“Dit zeg Ik u
opdat mijn vreugde in u moge zijn
en uw vreugde volkomen moge worden.
“Dit is mijn gebod,
dat gij elkaar liefhebt zoals Ik u heb liefgehad.
“Geen groter liefde kan iemand hebben dan deze,
dat hij zijn leven geeft voor zijn vrienden.
“Gij zijt mijn vrienden als gij doet wat Ik u gebied.
“Ik noem u geen dienaars meer
want de dienaar weet niet wat zijn heer doet,
maar u heb Ik vrienden genoemd
want Ik heb u alles meegedeeld wat Ik van de Vader heb gehoord.
“Niet gij hebt Mij uitgekozen maar Ik u,
en Ik heb u de taak gegeven op tocht te gaan
en vruchten voort te brengen die blijvend mogen zijn.
“Dan zal de Vader u geven
al wat gij Hem in mijn Naam vraagt.
“Dit is mijn gebod,
dat gij elkaar liefhebt.”

(Zie weekdagenlectionarium IV, nr. 250, blz. 397)

of

Alleluia en Vers voor het evangelie Joh. 10,11

Alleluia. Ik ben de goede herder, zegt de Heer.
De goede herder geeft zijn leven voor zijn schapen. Alleluia.

Evangelie
Zoals Gij Mij in de wereld gezonden hebt, zo zend Ik hen in de wereld.

Uit het heilig evangelie van onze Heer Jezus Christus
volgens Johannes Joh. 17,11b.17-23

In die tijd sloeg Jezus zijn ogen ten hemel en zei:

‘Heilige Vader,
bewaar in uw Naam hen die Gij Mij gegeven hebt,
opdat zij één mogen zijn zoals Wij.
Wijd hen U toe in de waarheid.
Uw woord is waarheid.
Zoals Gij Mij in de wereld gezonden hebt
zo zend ik hen in de wereld,
en omwille van hen wijd Ik Mij aan U,
opdat ook zij in de waarheid aan U toegewijd mogen zijn.

Niet voor hen alleen bid Ik
maar ook voor hen die door hun woord in Mij geloven,
opdat zij allen één mogen zijn
zoals Gij, Vader, in Mij en Ik in U:
dat zij ook in Ons mogen zijn opdat de wereld gelove
dat Gij Mij gezonden hebt.
Ik heb hun de heerlijkheid gegeven die Gij Mij geschonken hebt,
opdat zij één zijn zoals Wij één zijn:
Ik in hen en Gij in Mij, opdat zij volmaakt één zijn
en opdat de wereld zal erkennen, dat Gij Mij hebt gezonden
en hen hebt liefgehad zoals Gij Mij hebt liefgehad.’

© Nationale Raad voor Liturgie

Gebed nadat de keuze voor de nieuwe Paus is bekend gemaakt

“God, Gij hebt uw dienaar N. uitverkoren om,
als opvolger van de apostel Petrus,
herder te zijn van geheel uw kudde.
Luister in uw goedheid naar het gebed van uw volk:
geef dat Christus’ plaatsbekleder op aarde
zijn broeders bevestigt
en dat de kerk overal met hem verbonden blijft
door de band van eenheid, liefde en vrede.
Mogen zo allen in U, hun Herder,
de waarheid en het eeuwig leven vinden.
Door Christus onze Heer. Amen”

Conclaaf 2005

Dinsdag 19 april 2005 omstreeks 18.00 steeg witte rook op vanuit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel en na ongeveer 5 minuten begonnen de klokken van de St. Pieter te luiden. Eerst was het de gebruikelijke 18.00 slag, kort daarna werden alle klokken geluid.

Habemus Papam Benedictus XVI. Na de stemrondes is Joseph Kardinaal Ratzinger tot Paus gekozen en heeft de naam Benedictus XVI aangenomen.

Een conclaaf is een geheime vergadering van kiesgerechtigde kardinalen in het Vaticaan om te komen tot de keuze van een nieuwe Paus. In de Rooms Katholieke Kerk is deze keuze voorbehouden aan de kardinalen. Zij kunnen in principe iedere mannelijk katholiek kiezen, die zij geschikt achten. Feitelijk is de laatste eeuwen echter altijd een lid van het Kardinalencollege tot Paus gekozen.

God, die als eeuwige herder
uw kudde zonder ophouden beschermt en leidt,
schenk in uw overgrote liefde aan de Kerk een herder
die u om zijn heiligheid welgevallig is
en voor ons een zegen zal zijn
door zijn nooit aflatende zorg.
Door onze Heer Jezus Christus, uw Zoon,
die met U leeft en heerst
in de eenheid van de heilige Geest,
God, door de eeuwen der eeuwen.

Gebed voor de keuze van een nieuwe Paus in het Conclaaf

Paus Johannes Paulus II
16.10.1978 – 2.4.2005

Paus Johannes Paulus II heeft een Apostolische Constitutie geschreven, Universis Dominici Gregis, waarin al datgene geregeld is aangaande de keuze van een nieuwe Paus.

De Nationale Raad voor de Liturgie heeft voor Nederland suggesties gegeven om bij vieringen voorafgaand en tijdens de periode van een Conclaaf te gebruiken. In het Eucharistische Gebed, waar normaal gesproken het gebed voor de eenheid met de Paus wordt uitgesproken, zou gedurende de Sedes Vacante gebeden kunnen worden: “In eenheid met het Bisschoppencollege”.

Tijdschema
2 april 21.37 Paus Johannes Paulus II is overleden
3 april 10.00 Plechtige viering ter nagedachtenis van Zijne heiligheid Paus Johannes Paulus II. Hoofdcelebrant Angel Kardinaal Sodano
3 april 14.00 Het stoffelijk overschot van Paus Johannes Paulus II is opgebaard in de Sala Clementine van het Pauselijk Paleis.
4 apil 10.30 Eerste vergadering van de al in Rome aanwezige Kardinalen in de Sala Bologna om voor een aantal zaken, met name met betrekking tot de uitvaart en de voorbereidingen op het Conclaaf, beslissingen te nemen.
4 april 17.00 De Kardinaal-Camerlengo zal de liturgie van de overbrenging van het stoffelijk overschot leiden. Vanuit de Sala Clementina zal de processie gaan langs de Sala Nobile, de Eerste Loggia, de Sala Ducale, de Sala Regia, de Scala Regia en dan, komende door de Bronzen Deur, wordt het St. Pietersplein overgestoken en zal de St. Pietersbasiliek binnengegaan worden via de centrale deuren. De gelovigen krijgen vanaf 18.00 – 02.00 gelegenheid de laatste eer te bewijzen bij het stoffelijk overschot.
5 – 8 april Vanaf 05.00 kunnen gelovigen dag en nacht de laatste eer bewijzen bij het stoffelijk overschot van de Paus in de St. Pietersbasiliek
6 april – 16 april 10.00 Algemene vergaderingen van het Kardinalen-college in de Sala Bologna of in de Nieuwe Synodezaal over de voorbereidingen op het conclaaf en om de belangen van de Kerk te bespreken. Om de drie dagen wordt een Kardinaal-Bisschop,Kardinaal-Priester en Kardinaal-Diaken benoemd om de Camerlengo bij te staan.
7 april 10.00 Algemene vergadering van het Kardinalen-college in de Sala Bologna
7 april 10.00 Publicatie van het spiritueel testament van Paus Johannes Paulus II
8 april 10.00 Aanvang van de uitvaart, waarna bijzetting in de crypte van de St. Pietersbasiliek. Het stoffelijk overschot zal worden bijgezet op de plaats waar voorheen de Zalige Paus Johannes XXIII lag (het stoffelijk overschot van hem is inmiddels bijgezet in de St. Pietersbasiliek zelf), naast Paus Paulus VI en tegenover de tombe van Paus Johannes Paulus I. De tekst van het misboekje is op de website van het Vaticaan te lezen.
9 – 16 april Novemdiales, de negen dagen durende rouwperiode. Diverse geledingen van de Kerk rouwen in speciale vieringen.
18 april  10.00 Aanvang van het conclaaf met een H. Mis Pro Eligendo Romano Pontifice in de St. Pietersbasiliek. Kardinaal Ratzinger is hoofdcelebrant. De preek is hier te lezen.
18 april 16.30 Plechtig binnentrekken van de Kardinalen in de Sixtijnse kapel vanuit de Hal der Zegeningen onder het zingen van de Litanie van de Heiligen. In de Sixtijnse Kapel leggen ze collectief de eed af, waarbij zij enerzijds beloven in geweten een keuze af te geven, niet gedwongen te worden door anderen of samenspannen en dat ze de geheimhouding beloven. Iedere kardinaal gaat dan naar voren om met de hand op het Evangelie ieder persoonlijk deze ede te bevestigen. Daarna volgt de 1e stemronde.
18 april 20.05 Na de eerste stemronde was de rook zwart. De volgende dag zullen er 4 stemrondes zijn. In principe worden om 12.00 en 19.00 de stembriefjes van 2 stemronden verbrand. Alleen wanneer eerder een Paus is gekozen kan er eerder op de dag een (wit) rooksignaal komen.
19 april 12.00 Na de eerste twee stemronden van vanmorgen was de rook zwart toen rond 12.00 de stembriefjes verbrand werden. Vanmiddag volgen nog 2 stemrondes.
19 april 18.00 Kardinaal Medina Estivan zal het “Habemus Papam” afkondigen en de nieuwe Paus presenteren.

Universi Dominici Gregis

Het document over de Sede Vacante van de Heilige Stoel en keuze van de Paus van Rome is hier te lezen. 

Back To Top